Dla osób zajmujących się psychiką człowieka wydaje się wręcz nieprawdopodobne jak wiele ludzi nie zna różnicy między profesjami takimi jak psycholog, psycholog kliniczny, psychoterapeuta, psychiatra. Czasem zdarzają się sytuacje kiedy ktoś na forach pisze, że jest rozczarowany tym, że nie dostał podczas spotkania z psychologiem/psycholożką recepty, a ktoś inny, że psychiatra/psychiatrka to tylko leczy lekami, a w ogóle nie rozmawia o problemach i że bez sensu do niego/niej chodzić. Ja jestem wyrozumiała w stosunku do takiej niewiedzy, gdyż sama przed tym jak zaczęłam korzystać z usług psychiatrii i przed studiami psychologicznymi, takiej wiedzy nie miałam. No bo skąd? W szkole się o tym nie mówi, a problemy psychiczne to nadal skrzętnie ukrywany temat w społeczeństwie. Dziś to wszystko od podstaw wyjaśniam.

Kto kim formalnie jest?

PSYCHOLOG / PSYCHOLOŻKA

Psycholog to wręcz podstawowa profesja, o której myślimy, kiedy zmagamy się z jakimś psychicznym czy emocjonalnym problemem. Aby móc nazywać się psychologiem, trzeba ukończyć pięcioletnie jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia, obronić pracę magisterską i otrzymać tytuł magistra psychologii. Studia psychologiczne oferowane są zazwyczaj na uniwersytetach (np. Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego), akademiach (np. Akademia Pedagogiki Specjalnej) i w szkołach wyższych (do tej pory była nim Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, dziś jest to Uniwersytet SWPS). Co ciekawe na kierunkach psychologicznych mniej więcej w połowie studiów wybiera się specjalność (nie mylić ze specjalizacją! O czym będzie w następnym punkcie). Specjalności są różne, ale jest to nic innego jak zawężenie przedmiotów do określonej subdziedziny psychologii, np. psychologia kliniczna, psychologia społeczna, psychologia wychowawcza i rodziny, psychologia zdrowia, psychologia osobowości itd. W praktyce po skończeniu studiów można robić wszystko to co leży w uprawnieniach psychologa/żki niezależnie od skończonej specjalności, od pracy w korporacjach przez prowadzenie konsultacji, po prowadzenie zajęć rehabilitacji psychologicznej.

A co leży w uprawnieniach psychologa/psycholożki?

Opiszę tylko te związane z bezpośrednim oddziaływaniem na człowieka i zdrowiem psychicznym, bo psycholog może się zajmować naprawdę ogromem przeróżnych zajęć.

• PROWADZENIE KONSULTACJI PSYCHOLOGICZNYCH I PORADNICTWO PSYCHOLOGICZNE – rozmowa z osobami na temat ich trudności i wspólne szukanie rozwiązań. Są to oddziaływania krótkoterminowe, skoncentrowane na najważniejszym problemie. Często wymaga pokierowania osoby do innych specjalistów, nie tylko z dziedziny psychologii i psychiatrii, ale np. do ośrodka pomocy społecznej, prawnika, lekarza, pedagoga, ośrodków zajmujących się orzecznictwem. Poradę psychologiczną może również otrzymać osoba trzecia, np. żona chorego na schizofrenię męża, rodzice dziecka z trudnościami z nauką. Celem tego typu oddziaływań jest odpowiedzenie na pytanie „co mam zrobić w tej sytuacji?” W trakcie takich konsultacji psychologicznych często psycholog wyjaśnia na czym polega dany problem, choroba, zaburzenie, więc takie spotkania mogą mieć także charakter wyjaśniający i edukacyjny.
• INTERWENCJA KRYZYSOWA I ROZMOWY WSPIERAJĄCE – to również krótkoterminowe oddziaływania. Skoncentrowane są one na kryzysie, który dotknął osobę, która zgłasza się po pomoc. Może to być utrata pracy, zerwanie ważnej relacji, śmierć bliskiej osoby, doświadczenie gwałtu, pobicia czy przemocy domowej, przeprowadzka, otrzymanie diagnozy poważnej choroby, wypadek i mierzenie się z niepełnosprawnością, czyli różne sytuacje, które zaburzają nasze dotychczasowe życie. Często psycholog, który ukończył studia podyplomowe (1lub 2-letnie) z interwencji kryzysowej właśnie nazywa się interwentem kryzysowym. Ale tu uwaga, bo interwentami kryzysowymi mogą być także pedagodzy, pracownicy socjalni, socjologowie, lekarze, ratownicy medyczni, a nawet prawnicy, policjanci czy absolwenci bezpieczeństwa narodowego gdy ukończą takie studia podyplomowe.
• Diagnoza psychologiczna – najczęściej w oparciu o testy psychologiczne (zarówno zadania do wykonania, jak i wypełnianie kwestionariuszy), obserwację zachowania jak i wywiad. Jest to często potrzebne, kiedy chcemy uzyskać jakieś świadczenia. Może być to korzystne, kiedy chcemy mieć bardziej rzetelną diagnozę poprzez połączenie diagnozy psychiatrycznej (dokonanej przez lekarza) i psychologicznej (dokonanej przez psychologa), by leczenie było jak najbardziej dopasowane do danej osoby i jej trudności.
• Terapia w ośrodkach wsparcia, warsztatach terapii zajęciowej, środowiskowych domach samopomocy, mieszkaniach chronionych – są to oddziaływania środowiskowe, skierowane zazwyczaj do osób przewlekle chorujących psychicznie, którzy potrzebują wsparcia w odzyskaniu lub zbudowaniu optymalnego codziennego funkcjonowania, np. samodzielnym mieszkaniu, znalezieniu pracy, nawiązywaniu przyjaźni i relacji romantycznych.

Co warte podkreślenia: pójście do psychologa nie zawsze oznacza, że ma się chorobę psychiczną i ten zaraz wyśle nas do szpitala psychiatrycznego. Do psychologa równie dobrze można chodzić po diagnozę mocnych stron, by jak najlepiej określić swoje predyspozycje zawodowe i zdecydować się na to do jakiej szkoły iść, jakiej pracy szukać, kiedy czujemy się w tym zagubieni. Możemy pójść porozmawiać, kiedy stoimy przed trudną decyzją, np. przeprowadzką, przed ślubem. Kiedy potrzebujemy wsparcia w aktualnej sytuacji, np. w ciąży, po rozstaniu z chłopakiem/dziewczyną. Te sytuacje nie oznaczają od razu, że chorujemy, ale jeśli się sobą nie zaopiekujemy w odpowiednim momencie, mogą sprzyjać rozwinięciu się zaburzeń psychicznych, najczęściej lękowych, psychosomatycznych, depresji czy tendencji autoagresywnych lub samobójczych. Więc nie warto czekać i zagryzać zęby.

PSYCHOLOG KLINICZNY

Nazwać się psychologiem klinicznym może oficjalnie tylko osoba, która oprócz jednolitych studiów magisterskich ukończyła także czteroletnią podyplomową specjalizację i odbyła wymagany staż. Co w praktyce robi taki specjalista/ka? Najczęściej pracuje w szpitalu, nie tylko psychiatrycznym, ale także somatycznym (czyli „zwykłym” szpitalu np. na onkologii, kardiologii, pediatrii). Nic nie stoi na przeszkodzie aby psycholog/psycholożka kliniczny/a pracowała również w gabinecie psychologicznym konsultując także pacjentów, robiąc diagnostykę psychologiczną problemów emocjonalnych i psychicznych, czy wspierając w aktualnych trudnościach.

PSYCHOTERAPEUTA / PSYCHOTERAPEUTKA

Psychoterapeutą może zostać psycholog (ale też psychiatra, pedagog i pokrewni specjaliści), który ukończył czteroletnią szkołę psychoterapii. Często psychoterapię prowadzą także osoby, które są w trakcie takiego kursu specjalistycznego, ale formalnie nie powinni się nazywać jeszcze psychoterapeutami. Pierwsze spotkanie z psychoterapeutą/ką to zazwyczaj ogólna konsultacja, która ma na celu rozeznać się w problemie klienta. Więcej o tym pisałam tu: Idę do psychologa, czego się spodziewać? Czyli o tym, jak wygląda pierwsze spotkanie z psychologiem.

Zwracajcie uwagę na to czy osoba, do której idziecie pisze o sobie „psycholog, psychoterapeuta” czy „psycholog, terapeuta”. Słowa „psychoterapeuta” i „terapeuta” nie są tożsame. Z moich obserwacji wynika, że „terapeuta” to raczej osoba, która formalnie nie ma kwalifikacji a taką psychoterapią się zajmuje, bo nie wiadomo kogo i w jakim celu terapeutyzuje. Terapeutami są też nazywani psychologowie, którzy pracują w ośrodkach rehabilitacyjnych (np. prowadząc wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu czy zaburzeniami słuchu) czy ośrodkach wsparcia środowiskowego (które opisałam wyżej, np. warsztaty terapii zajęciowej), ale moim zdaniem wprowadza to niepotrzebnie zamieszanie, bo wystarczy, że mówi się o nich „psycholog/psycholożka”. Oczywiście są tam też kwalifikowani terapeuci, np. terapeuci zajęciowi, terapeuci integracji sensorycznej, ale oni nie muszą być psychologami, a np. pedagogami, fizjoterapeutami. Więc podsumowując: jeśli macie trudności emocjonalne/psychiczne idźcie do psychoterapeuty a nie terapeuty.

PSYCHIATRA / PSYCHIATRKA

Psychiatra to osoba, która ukończyła najpierw 6-letnie studia medyczne na kierunku lekarskim, potem odbyła 13-miesięczny staż na różnych oddziałach, a następnie specjalizację z zakresu psychiatrii + staż na psychiatrii. Psychiatrzy pracują w szpitalach/oddziałach psychiatrycznych, poradniach zdrowia psychicznego lub prywatnych klinikach. Psychiatra z uwagi na medyczne wykształcenie i lekarskie uprawnienia jest jedyną osobą, która w całym tym zestawieniu może wypisać receptę na leki, określić dawkę i częstotliwość stosowania. Może także wypisać skierowanie do szpitala, na psychoterapię jeśli uzna, że jest potrzebna (a bardzo często jest szczególnie w przypadku depresji i zaburzeń lękowych, nerwicowych). Zdarza się (wcale nie tak rzadko), że psychiatra/ka kończy również szkołę psychoterapii i wtedy jest także psychoterapeutą/ką.

Skąd mam wiedzieć czy jest to psycholog, psycholog kliniczny, psychoterapeuta, terapeuta, psychiatra?

Pierwszy krok to najczęściej sprawdzenie opisu specjalisty na stronie internetowej przychodni/kliniki, ewentualnie na profilu znanylekarz.pl. Tam otrzymamy wstępne informacje np. czy mamy do czynienia z magistrem psychologii czy lekarzem medycyny, czy osoba ta ukończyła kształcenie podyplomowe, jakie i gdzie.

Kolejny, bardzo ważny krok to zweryfikowanie tego czy osoba posiada odpowiednie dokumenty potwierdzające jej kompetencje. Pamiętajcie, że macie prawo zapytać na pierwszym, albo każdym kolejnym spotkaniu o ukończone szkoły i poprosić o okazanie dyplomu ukończenia uczelni wyższej a także certyfikatu potwierdzającego ukończenie szkoły psychoterapii albo innych zaświadczeń, że osoba ta nadal się szkoli. Moja terapeutka przyjmuje pacjentów od około 20lat i tylko raz zdarzyło jej się, że ktoś zapytał ją o to jakie szkoły skończyła, a gdy zaproponowała, że pokaże kopie swoich dyplomów to pan się zmieszał, gdyż bał się, że terapeutka poczuła się jego pytaniem dotknięta. Sprawdzanie specjalisty, do którego się udajecie (nie tylko opinii o nim – co też jest cenną informacją) jest ważne dla Waszego bezpieczeństwa. Zdarzają się osoby, które prowadzą gabinet nie mając nawet ukończonej psychologii a nazywają się psychologami i psychoterapeutami a ukończyli tylko szkolenie z NLP czyli programowania neurolingwistycznego, albo szkolenie coachingowe, co przyrównać można w ich wykonaniu bardziej do szarlatanerii niż do terapii, która pomaga. Choć, (o zgrozo!) mogą mieć nawet pozytywne opinie zadowolonych klientów.

Do kogo mam pójść z moimi problemami?

Zacznijmy od tego, że niezależnie do kogo pójdziesz – dobrze, że w ogóle podjąłeś/podjęłaś decyzję, by po tą pomoc się udać. Jak pójdziesz do psychologa/psycholożki to on/a będzie wiedział/a gdzie Cię w razie czego pokierować na inne oddziaływania, tak samo gdy udasz się do dobrego lekarza/lekarki psychiatry.

A przechodząc do odpowiedzi na pytanie to sprawa ma się następująco:

• Jeśli w Twoim życiu przydarzyło się coś bardzo trudnego, z czym czujesz, że nie możesz sobie samodzielnie poradzić albo jesteś w takiej sytuacji, kiedy nie wiesz co dalej; potrzebujesz informacji jak pomóc sobie albo bliskim – udaj się do psychologa (najczęściej ma więcej wolnych terminów niż psychoterapeuta).
• Jeśli Twoje problemy ciągną się od bardzo długiego czasu; ciągle wpadasz w swoim życiu w takie same trudne sytuacje, np. każdy związek kończy się w podobny sposób; czujesz, że potrzebujesz przepracować wiele spraw w swoim życiu, męczą Cię objawy psychiczne, np. lęk, podejrzewasz, że to może być depresja – udaj się do psychoterapeuty.
• Jeśli odczuwasz wiele dolegliwości zdrowotnych np. różnego rodzaju bóle, które nie są spowodowane żadnymi chorobami (wyniki badań są prawidłowe a Ty nadal cierpisz). Jeśli masz trudności ze snem, zmniejszony/zwiększony apetyt od dłuższego czasu co ma konsekwencje dla Twojej masy ciała, często odczuwasz lęk lub niepokój, nie masz siły by zmierzyć się ze swoimi obowiązkami, wszystko stało Ci się obojętne, masz wrażenie, że inni Cię obserwują, prześladują, nie masz ochoty wychodzić z domu, czujesz się kompletnie odrealniony, zagubiony, masz natłok myśli, z którymi sobie nie radzisz, szczególnie jeśli są one niepoparte rzeczywistością, bierzesz wszystko do siebie, np. spojrzenia innych osób, często płaczesz, dużo śpisz albo ciągle leżysz w łóżku i łapiesz „zawiechy”, przestałaś się myć i dbać o siebie. To są objawy, które wskazują, że konieczna będzie wizyta u psychiatry/ki.

Garść praktycznych informacji dla pacjenta/klienta

Lepiej na NFZ czy prywatnie?

Jest to jedno z najczęściej zadawanych przez Was pytań. Sama korzystałam na początku z usług poradni zdrowia psychicznego na NFZ (zarówno ze spotkań z psychiatrkami jak i z psycholożką), a obecnie leczę się prywatnie. Nie chcę tutaj demonizować, ani przyczyniać się do rozprzestrzeniania się poglądu, że jak nie zapłacisz to nie będziesz mieć dobrej opieki… ale w większości przypadków tak niestety jest, głównie przez strasznie długie kolejki sięgające nawet lat, bo specjalistów w ogólnodostępnej opiece zdrowia jest po prostu za mało i nie chodzi o to, że nie ma komu pracować, tylko, że NFZ podpisuje za mało umów (psychiatria jest bardzo słabo finansowana), w poradniach jest za mało miejsc pracy, a to, że się tam zarabia bardzo mało (w przypadku psychologów, bo nie wiem jak zarabiają lekarze) to też nie pozostaje bez znaczenia…

Podejście do pacjenta w prywatnych klinikach też jest zupełnie inne – lepsze. Zazwyczaj dzieje się tak, że po prostu kliniki między sobą konkurują w jakości usług i w ich interesie jest by zatrudniać jak najlepszych specjalistów i ich szkolić. Oczywiście zarówno na NFZ jak i prywatnie możecie trafić na różnych specjalistów, zarówno profesjonalnych i empatycznych, jak i niekompetentnych i oschłych.

Rekomenduję jednak leczyć się prywatnie ze względu przede wszystkim na to, że otrzymacie o wiele szybciej odpowiednią pomoc.

Jak długie kolejki?

Piszę o długich kolejkach, a ile to oznacza w praktyce? Myślę, że wygląda to tak samo jak w przypadku każdego innego specjalisty na NFZ, czyli od kilku miesięcy nawet do 2lat. Najgorzej jest w przypadku psychiatrii dziecięcej gdyż w całej Polsce jest zaledwie około 400 psychiatrów dziecięcych. W mniejszych miejscowościach nie ma ich w ogóle. Nawet zakładając optymistyczny scenariusz, że najbliższy termin do psychiatry jest za jakieś 2 miesiące, to w przypadku osób w głębokim kryzysie psychicznym, z depresją z tendencjami samobójczymi to taki czas oczekiwania może być zdecydowanie zbyt długi.

W mniejszych miastach, gdzie jest o wiele mniej ludzi i mniejsza świadomość społeczna żeby swoje zdrowie psychiczne chronić jest wbrew pozorom podobnie, bo przychodni jest tam po prostu mniej. Ja 6 lat temu kiedy próbowałam się dostać mając już założoną kartę w poradni czekałam 1,5 miesiąca. Prywatnie do naprawdę dobrego lekarza możecie się dostać nawet następnego dnia.

Trzeba mieć skierowanie?

To może się wydawać mało intuicyjne, ale do psychiatry (poradnia zdrowia psychicznego) nie jest konieczne skierowanie, ale do psychologa/psychoterapeuty już tak, mimo że nie są to zawody medyczne. Skierowanie takie może wystawić psychiatra albo lekarz rodzinny.

Jakie są koszty?

Koszt wizyty u psychiatry/ki w Warszawie to zazwyczaj 180-220zł (wizyta u profesora psychiatrii sięga nawet 300zł) za około 15-20min. Natomiast konsultacja psychologiczna waha się w granicach 130-160zł (interwencja kryzysowa to koszt od 100 do 160zł) a sesja psychoterapeutyczna 130-220zł w zależności od doświadczenia i wykształcenia terapeuty – lekarze psychiatrzy z dodatkowymi uprawnieniami w psychoterapii albo profesorzy psychologii wyceniają swoje usługi na więcej, zazwyczaj 200-220zł za 50min.

Jak często odbywają się wizyty?

Kiedy przychodzimy do psychiatry na pierwsze spotkanie najczęściej wychodzimy z receptą lub/i skierowaniem do psychoterapeuty. Wykupujemy leki, zapisujemy się na spotkanie z psychologiem/psychoterapeutą, i co dalej? Lekarze różnie podchodzą do tego tematu, bo pierwsza moja lekarka w ogóle nie poinformowała mnie o tym, że mam jeszcze kiedyś do niej przyjść. Kolejna powiedziała, że mam przyjść jakbym się poczuła gorzej. A obecna (kiedy już miałam sporo wiedzy w tym temacie po trzech latach studiów i świadomie wybrałam sobie lekarkę) kazała mi przyjść po miesiącu na kontrolę, a teraz przychodzę wtedy kiedy kończą mi się leki, albo kontaktuję się kiedy czuję, że potrzebuję zmienić dawkę. I to ostatnie podejście ma największy sens i najskuteczniejsze rezultaty w leczeniu zaburzeń i chorób psychicznych. Bo oczywiście są leki, które bierzemy doraźnie, jak np. leki uspokajające na sen, ale zazwyczaj leczenie odbywa się za pomocą neuroprzekaźników, które trzeba brać przez dłuższy czas żeby były w miarę trwałe efekty. Trzeba więc liczyć jakieś minimum pół roku leczenia (przy szybkim uzyskaniu remisji objawów), przy wizytach nie częstszych niż raz w miesiącu (na początku, potem nawet co 3-4miesiące).

Jeśli chodzi o to jak często spotykamy się z psychologiem to zależy od naszych potrzeb, najczęściej optymalnie jest to raz w tygodniu, potem co dwa tygodnie. W takich krótkoterminowych oddziaływaniach zazwyczaj wystarcza 6-12 spotkań.

W przypadku psychoterapii spotkania najczęściej odbywają się raz w tygodniu przez okres kilku miesięcy a nawet lat jeśli mamy do czynienia z większą ilością trudności do przepracowania. W przypadku jednego nurtu psychoterapii – psychodynamicznej spotkania są częstsze, dwa razy w tygodniu.

Podsumowanie w formie graficznej ściągi: 

Mam nadzieję, że udało mi się wyjaśnić dość treściwie na czym polegają najważniejsze różnice między profesjami zajmującymi się zdrowiem psychicznym człowieka. Jest to dość zawiłe jeśliby się mocno w to zagłębiać, ale takie podstawowe informacje jak w dołączonej grafice w zupełności wystarczą by być świadomym odbiorcą usług psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów. Gdyby jakaś jeszcze kwestia Cię nurtowała, napisz proszę o tym w komentarzu. Pamiętaj, że nie ma głupich pytań i normalnym jest, że możesz czegoś nie wiedzieć 😉